نام محلی درختان گیلان | معرفی گونه‌های بومی

استان گیلان با جنگل‌های سرسبز و اقلیم مرطوب خود، یکی از غنی‌ترین رویشگاه‌های طبیعی ایران به شمار می‌رود. در این منطقه‌ی زیبا، گونه‌های متنوعی از درختان بومی رشد می‌کنند که هر یک در میان مردم محلی با نام خاصی شناخته می‌شوند. این نام‌های محلی بخشی از فرهنگ و زبان تالشی و گیلکی را تشکیل می‌دهند و نشان‌دهنده‌ی ارتباط دیرینه‌ی مردم با طبیعت اطرافشان هستند.

از آسوندار سخت‌چوب گرفته تا خوجِ خوش‌طعم هر یک نقشی ویژه در زندگی روزمره، معماری سنتی و صنایع دستی گیلان دارند. در این مقاله با چند نمونه از درختان مثمر و غیر مثمر بومی گیلان و نام‌های محلی آن‌ها آشنا می‌شویم و کاربرد و اهمیت هرکدام را مرور می‌کنیم. 

آسوندار (Parrotia persica) – درخت آهن

آسوندار که در زبان فارسی به انجیلی یا درخت آهن معروف است، گونه‌ای بومی و منحصر به فرد جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران (از جمله گیلان) می‌باشد. نام “درخت آهن”  به دلیل چوب بسیار سخت، محکم و مقاوم آن است که به راحتی بریده یا آتش نمی‌گیرد و در گذشته برای ساخت پل‌ها استفاده می‌شد.

این درخت به دلیل تغییر رنگ برگ‌ها در فصل پاییز به طیف‌های خیره‌کننده‌ای از زرد، نارنجی و قرمز خالص، ارزش زینتی بالایی دارد و همچنین به خاطر پدیده جالب جوش خوردن تنه و شاخه‌های درختان مجاور به یکدیگر، شناخته شده است.

 خوج (Pyrus boissieriana) – گلابی وحشی 

خوج که همان گلابی وحشی یا گلابی جنگلی شمال ایران است، از میوه‌های محلی و محبوب در گیلان به شمار می‌رود. میوه آن کوچک‌تر از گلابیو دارای طعمی متمایل به ترش و شیرین است که اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌رسد. در گیلان گونه‌های مختلفی از خوج مانند آب خوج و… دارد.

 ارو (Prunus) – آلوچه وحشی

ارو یکی از نام‌های محلی تالشی برای درخت آلوچه یا گوجه سبز (Prunus domestica یا Prunus cerasifera) است که از میوه‌های نوبرانه و پرطرفدار فصل بهار در گیلان محسوب می‌شود. میوه این درخت سبز، آبدار و ترش مزه است که معمولاً به صورت نارس و با چاشنی معروف محلی گیلان به نام دلار مصرف می‌شود.

علاوه بر مصرف تازه، از آلوچه برای تهیه محصولاتی مانند لواشک، ترشی و رب آلوچه نیز استفاده می‌شود.

سر (Mespilus germanica) – ازگیل جنگلی

سر محلی میوه ازگیل جنگلی است به زبان تالشی که در واقع درختچه‌ای بومی جنگل‌های هیرکانی بوده و میوه‌اش در اواسط تا اواخر پاییز می‌رسد. میوه ازگیل در حالت نارس بسیار سخت و اسیدی است، اما پس از برداشت و گذشت زمان کافی برای رسیدن (در اصطلاح “پخته شدن”)، نرم، شیرین، و قهوه‌ای رنگ می‌شود، به همین دلیل در برخی مناطق به آن خرمای گیلان نیز می‌گویند.

این میوه با طعم منحصر به فرد علاوه بر مصرف تازه، در تهیه رب و محصولات دیگر نیز کاربرد دارد.

ولیک (Crataegus) – زالزالک

درختچه‌ای با میوه‌های کوچک شبیه به سنجد، به رنگ‌های سرخ یا سیاه که در پاییز به ثمر می‌رسد.علاوه بر مصرف خوراکی، در طب سنتی برای تقویت قلب و تنظیم فشار خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

آمبرو (Diospyros lotus)  خرمالوی وحشی 

خرمالو وحشی بومی جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران (گیلان و مازندران)، به ویژه در مناطق کوهستانی و ارتفاعات میانی.

ویژگی‌ها و کاربردها:

تهیه دوشاب (شیره): مهم‌ترین کاربرد آمبرو، تهیه اَربا دوشاب یا آمبرو دوشاب (شیره خرمالوی وحشی) است. این شیره غلیظ و شیرین، یک خوراکی مقوی و سنتی است که فرآیند پخت آن در مناطق تالش‌نشین، به ویژه در فصل پاییز، یک آیین محلی محسوب می‌شود.

پایه پیوند: خرمالوی وحشی (آمبرو) به دلیل مقاومت بالا، به عنوان پایه برای پیوند زدن و تکثیر خرمالوهای معمولی و تجاری (Diospyros kaki) استفاده می‌شود.

نکته فرهنگی: پخت دوشاب آمبرو یک سنت دیرینه است؛ میوه‌های رسیده را می‌کوبند و می‌جوشانند تا عصاره شیرین و غلیظ آن جدا شود، که یک خوراکی پرخاصیت با طبع گرم محسوب می‌شود و برای مصرف در فصول سرد مناسب است.

لیلکی ( لک)

لیلکی که با نام علمی Gleditsia caspica  شناخته می‌شود و در شمال ایران با نام‌های محلی چون لک نیز معروف است، درختی خزان‌پذیر و بومی جنگل‌های هیرکانی در غرب آسیا (شمال ایران و آذربایجان) به شمار می‌رود. این درخت که از تیره باقلاییان است، به دلیل داشتن خارهای بسیار بلند و سخت (گاهی تا ۲۰ سانتی‌متر یا بیشتر) که تمام تنه و شاخه‌های آن را می‌پوشانند، به راحتی قابل تشخیص است و به عنوان یک گیاه بازمانده از عصر یخبندان، دارای ارزش اکولوژیکی بالایی است .

برگ‌های لیلکی شانه‌ای و مرکب بوده و میوه‌های آن به صورت غلاف‌های چرمی، کشیده و قهوه‌ای رنگ است که حاوی دانه‌هایی شبیه لوبیا هستند. این غلاف‌ها و برگ‌ها در مناطق بومی به عنوان علوفه مقوی برای دام‌ها (به ویژه گاوها) استفاده می‌شوند و چوب آن نیز به دلیل سختی، در مصارف روستایی کاربرد دارد. لیلکی به نور زیاد و رطوبت کافی نیاز دارد و به عنوان یک گونه ارزشمند جنگلی، در معرض تهدید قرار دارد.

• سایر گونه ها:
• زبان گنجشک (ون)
• راش (الاش)
• ووز ( گردو)

نتیجه گیری

شما می‌توانید نهال‌های اصیل گیلان، شامل آسوندار (انجیلی)، خوج و گونه‌های بومی دیگر را با ضمانت سلامت و اصالت، مستقیماً از مجموعه تخصصی نهالستان سرو طلایی تهیه فرمایید.

 برای مشاوره تخصصی و سفارش نهال‌های محلی گیلان، با ما تماس بگیرید